“Κλισέ (cliché): έκφραση, ιδέα ή στοιχείο καλλιτεχνικής δημιουργίας, το οποίο έχει υπερ-χρησιμοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να έχει χάσει το αρχικό νόημα ή την επίδραση του, πολλές φορές σε σημείο που καταντάει γραφικό ή εκνευριστικό, ειδικά αν στο παρελθόν θεωρούνταν πρωτοποριακό ή εμπνευσμένο.”
Είναι πολλές οι φορές που έχουμε πιάσει τους εαυτούς μας να προβλέπουν με ακρίβεια την έκβαση της ιστορίας σε μια ταινία. Παρατηρούμε συγκεκριμένες σεναριακές αλλά και σκηνοθετικές τακτικές-πλοκές να επαναλαμβάνονται ειδικά ανάμεσα σε ταινίες του ίδιου είδους, μερικές φορές με τόσο όμοιο τρόπο, χωρίς να σημαίνει οτι η επαναλαμβανόμενη συνταγή είναι πετυχημένη. Πρόκειται για σεναριογραφική τεμπελιά και απουσία έμπνευσης ή για τακτική marketing?Αν και προσωπικά κλίνω προς το πρώτο, παρακάτω τα λέω για τα πιο χαρακτηριστικά κλισέ του κινηματογράφου. Fasten your seat belts.
Πόσες σφαίρες ρίχνει εν τέλει ένα 45αρι; Μπορεί να βρέχει σφαίρες για κανα 10λεπτο, αλλά οι πρωταγωνιστές μας δε θα χρειαστεί να αλλάξουν ούτε ένα γεμιστήρα. Έτσι κι αλλιώς είναι τόσο καλοί στο σημάδι που τις περισσότερες φορές θα πετύχουν στο κεφάλι τον πρώτο που θα στοχεύσουν. Αντιθέτως οι ακόλουθοι των villain δεν πετυχαίνουν ποτέ τίποτα. Μπορεί σαράντα “κακοί” να σημαδεύουν έναν (καλό) αλλά το πολύ πολύ να τον πιάσει καμια ξώφαλτση στο χέρι, έτσι, για να αφήσει σημάδι, που θα δείχνει μελλοντικά στο sequel ότι είναι ένας άντρας που έχει πονέσει. Στο καπάκι, ο πρωταγωνιστής ρίχνει μια σφαίρα στο αμάξι των κακοποιών και το αμάξι ανατινάζεται.
Γενικά οι σεναριογράφοι όταν σκοτώνουνε κάποιον, του δίνουν αρκετό χρόνο άπο την ώρα που θα πέσει κάτω μέχρι να ξεψυχήσει για να πεί κάτι βαθυστόχαστο και εμπνευσμένο που θα αλλάξει τα μυαλά του πρωταγωνιστή, που θα τον κρατάει στα χέρια του καθώς ξεψυχάει. O συντετριμμένος ήρωας φωνάζει:”Dont Die on me”,κοιτάει προς τον ουρανό (ψάχνοντας το Θεό;) ξαναφωνάζει WHY?? και ξεσπάει σε κλάματα. Φυσικά ποτέ δεν σκέφτεται να καλέσει ένα ασθενοφόρο.
Γιατί όταν την πέφτουνε 40 άτομα στον ήρωα, πηγαίνει ένας ένας; Μήπως μέσα στην αμφιβόλου φύσεως ηθική του μέσου εγκληματία, υπάρχει ο κανόνας που λέει ότι, άμα τυχον συμβεί και είμαστε 40 εναντίον ενός, θα είμαστε δίκαιοι και θα του την πέφτουμε ένας ένας για να τον σκοτώσουμε? Και άντε, πέφτει εν τέλει ο ήρωας κάτω. Και τρώει τέτοια μπουνίδια, που πρέπει να του χουν φύγει τα μισά χρωμοσώματα. Αλλά είναι τόσο σκληρός που στα μεσοδιαστήματα ανάμεσα στις μπουνιές συνήθως ρωτάει: “Is that all you got?Ηuh?Is that the best you can do?”
Καλά, όταν δέρνει αυτός, οι μπουνιές του είναι τουλάχιστον θανάσιμες. Γι’αυτό, όσο ξύλο και να χει φάει, θα δείρει τα 40 άτομα και θα συνεχίσει σαν μην έγινε τίποτα, συνήθως για να δείρει άλλους 40 ή τον αρχι-κακό στο τελικό smack-down fight που τον χρίζει αναμφίβολα και υπέρτατο μαχητή της γής.
Jet Li, Πανίσχυρος Μεγιστάνας των Ninja
Το outsider πάντα νικάει στο τέλος των αθλητικών ταινιών. Μετά από ένα εντυπωσιακό μοντάζ προπονήσεων, κακουχιών και εντυπωσιακών, εμπνευστικών μονολόγων που οδηγούν στο τελευταίο παιχνίδι-αγώνα-μάχη, ο underdog αθλητής, κερδίζει το υπέρτατο φαβορί όλων των εποχών που εννοείται ότι παρουσιάζεται στην ταινία ως η χειρότερη προσωπικότητα του ανθρώπινου είδους.
Εννοείται ότι όταν ο αγαπημένος ήρωας προσπαθεί να ξεφύγει, όλα τα στραβά θα καταφέρουν να συμβούν εντελώς συμπτωματικά. Το κλειδί δεν θα μπαίνει στην κλειδαριά, το αμάξι δεν θα παίρνει μπρός κ.ο.κ. Επίσης, αν η σκηνή διαφυγής γίνεται μέσα σε σπίτι, οι ήρωες διαλέγουν να πάνε να κρυφτούνε σε καμια ντουλάπα μέσα στη οποία σχεδόν ποτέ δεν μπορούνε να μείνουν ακίνητοι και σιωπηλοί. Γιατί εννοείται ότι αν κάτι τους κυνηγάει μέσα στο σπίτι, ποτέ μα ποτέ δε τρέχουν για την εξώπορτα. Όχι. Τρέχουν, να ανέβουν τη σκάλα που οδηγεί στον πάνω όροφο. Αυτό σχεδόν πάντα είναι και η λύση.
Εεε, σκότωσε τον και τελείωνε. Όλοι οι villain στην ιστορία των villain, όταν εν τέλει αιχμαλωτίζουν τον ήρωα, αποφασίζουν να τον καθίσουν σε μια καρέκλα μπροστά τους και να του περιγράψουν πρώτα όλο το μοχθηρό σχέδιο τους για την καταστροφή του κόσμου, να του αποκαλύψουν τι ακριβώς θα κάνουν στην πορεία, αφού πρώτα του εξηγήσουν πώς θα τον σκοτώσουν και όλα αυτά συνήθως φορώντας γυαλιά ηλίου μέσα σε σκοτεινό υπόγειο. Φυσικά ο μονόλογος εξελίσσεται για ακριβώς όσο χρόνο χρειάζεται ο ήρωας να σκεφτεί πως θα δραπετεύσει ή για να προλάβει η ομάδα του να έρθει να τον διασώσει.
Εδώ δεν πρόκειται να υπάρχει κανείς που να μην έχει εντοπίσει το συγκεκριμένο μοτίβο να επαναλαμβάνεται, κυρίως στις ρομαντικές ταινίες και σειρές. Το εν λόγω κλισέ, θα λέγαμε πως έχει γίνει σεναριακό τυφλοσούρτι για τις ταινίες του είδους, στις οποίες συνήθως ξεκινάμε με ένα ζευγάρι 2 συντρόφων που τα πάνε μια χαρά.
Στην πορεία, 90%, ο άντρας θα κάνει μια βλακεία που θα οδηγήσει στη ρήξη μεταξύ του ζευγαριού. Η συνέχεια προβλέψιμη: παρακολουθούμε όλη τη διαδικασία της επανασύνδεσης, με τελικό στάδιο το φιλί ορόσημο μέσα στη βροχή (η οπουδήποτε αλλού είναι σούπερ ρομαντικά, υγρά και με θέα). Δώστε μας και λίγο ρεαλισμό!
Τrivia: Απ’ότι φαίνεται υπάρχει σχετική κινηματογραφική θεωρία πίσω από αυτό, η λεγόμενη θεωρία της ισορροπίας του Todorov.
Σύμφωνα με το κινηματογραφικό villain cookbook, για να φτιάξεις μια βόμβα, πάντα πρέπει να βάζεις μια lcd οθονίτσα που θα δείχνει πόση ώρα απομένει μέχρι την έκρηξη. Αυτή η βόμβα συνδέεται με 1 πράσινο και ένα κόκκινο καλωδιάκι, εκ των οποίων το ένα, αν κοπεί, σταματάει τη βόμβα ενώ το άλλο ποτέ δεν ξέρουμε τι μπορεί να γίνει αν κοπεί. Φυσικά, όταν αυτές οι βόμβες δεν εξουδετερώνονται, εκρήγνυνται ακριβώς 5 δευτερόλεπτα αφού οι ήρωες έχουν βγεί απο το κτίριο τρέχοντας, ώστε να τους εξσφενδονίσει με ωστικό κύμα σε slow-motion.
Έλεος πια με τις ταινίες που εξελίσσονται γύρω από χακερς, CIA, FBI και κατασκόπους που με 2-3 κλικ, μπαίνουν στο πιο υπεραπόρρητο σύστημα του πλανήτη. Οι μεν εκάστοτε μυστικές υπηρεσίες, έχουν τεράστιες οθόνες, mainframe συστήματα και γραφικά περιβάλλοντα εργασίας ώστε να μπορούν κουνώντας ένα ποντίκι να εντοπίσουν, να παρακολουθήσουν και να ελέγξουν οτιδήποτε με ακρίβεια νανοχιλιοστού. Παρόλα αυτά ο χακεράς, μέσα σε 2 λεπτά, απ΄το λαπτοπ που αγόρασε απ’τον Κωτσόβολο και 3 γραμμές κώδικα σε ενα μαυροπράσινο terminal, ανεβάζει έναν ιο που του δίνει πρόσβαση σε όλα. Σαν να μη φτάνανε όλα αυτά πετάγεται και παραθυράκι που ενημερώνει το ανέβασμα του ιού.
Η κατηγορία των αστυνομικών ταινιών παίζει να έχει τα πιο πολλά σεναριακά κλισέ από κάθε άλλο είδος. Συγκεντρωτικά.Ο μέσος κινηματογραφικός μπάτσος είναι ένας μοναχικός άφοβος 45-50αρης ο οποίος είναι αλκοολικός(χωρίς συμπτώματα φυσικά), ψιλοτζογάρει και συχνά πυκνά επισκέπτεται ιερόδουλες τις οποίες προφανώς χρησιμοποιεί και σαν πληροφοριοδότες όταν χρειαστεί. Λίγο πριν αποσυρθεί του σκοτώνουν τον αγαπημένο του συνεργάτη. Αυτός ξεκινάει ένα ανελέητο κυνηγητό, βγαίνοντας συνήθως εκτός νόμου για να λύσει την τελευταία του υπόθεση. Κάπου εκεί, τον καλεί ο διοικητής της αστυνομίας στο γραφείο του, τον κράζει και του ζητάει το σήμα του, πραγματικά λίγο πριν διαλευκάνει την υπόθεση.Φυσικά δεν πτοείται, το παίρνει πάνω του και πάει μόνος εναντίον της μαφίας-καρτέλ. Χωρίς backup. Εκεί κάπου ανακαλύπτει και τον double-agent μπάτσο μέσα στο σώμα της αστυνομίας, που τον έχει προδώσει. Στο τέλος νικάει τους πάντες και τα πάντα, επανασυνδέεται με την οικογένεια του που τον είχε ξεγράψει, ξαναπαίρνει το σήμα και το κλειδί της πόλης. Και μην αρχίσω τώρα για τα CSI και τις υπερδιάνοιες ντετέκτιβ…
Εντάξει, θρίλερ είναι, με κάποιο τρόπο, πρέπει μια γυναίκα να την πατήσει. Πρέπει δηλαδή σώνει και ντε, να παρατήσει οποιονδήποτε άλλο έχει παρέα και να πάει να δεί έξω στην ερημιά, κάτω στο υπόγειο, μέσα στην ανεξερεύνητη σπηλιά, ολομόναχη? Δηλαδή τέτοια περιέργεια? Και σαν μη φτάνανε όλα αυτά δεν ανάβει ούτε ένα φως. Όχι, μπορεί να είναι περίεργη αλλά έχει και περιβαλλοντική συνείδηση. Κορίτσια, ανάψτε ένα γαμημένο φως!
Γενικότερα στις ταινίες τρόμου και θρίλερ υπάρχει μια ανεξήγητη ανάγκη από τους πρωταγωνιστές(είτε άντρες είτε γυναίκες) να δράσουν εναντίον των προσωπικών τους συμφερόντων(επιβίωσης) και της κοινής λογικής, παρά τον εξακριβωμένο,1000% γκαραντί κίνδυνο που διατρέχουν…έτσι απλά για να κυλήσει η πλοκή της ταινίας: “Αα, ακούστηκε ένας πυροβολισμός στο δίπλα σπίτι. Ναι, κυκλοφορεί ένας κατά συρροή δολοφόνος στην περιοχή, αλλά καλύτερα ας μην πάρω την αστυνομία, θα πάω να δώ μόνος/η τι γίνεται…”
Μεταξύ σοβαρού και αστείου, τα παραπάνω κλισέ το ‘χουν παρακάνει στις οθόνες μας. Παρ’όλα αυτά, όπως έλεγε και ο Jerry Seinfeld (SNL), καλά είναι όταν απολαμβάνεις κάτι, να αφήνεις τη λογική στην απ’έξω. Σίγουρα είναι πολλά ακόμα τα κλισέ τα οποία δε θυμηθήκαμε(π.χ., αυτή η βαριά φωνή στα τρέιλερ!?). Αφήστε μας στα σχόλια τη χολή σας για άλλα κλισέ που σας έχουν εξοργίσει!