Δημιουργοί και κινηματογραφίες που εμπνέουν και πρωτοπορούν ξεχωρίζουν φέτος στα αφιερώματα του 56ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η διοργάνωση πραγματοποιεί αφιέρωμα στο έργο του γάλλου σκηνοθέτη Αρνό Ντεπλεσέν / Arnaud Desplechin και αποκαλύπτει στο ελληνικό κοινό έναν οραματιστή δημιουργό, πιστό σε ένα προσωπικό σινεμά, με χαρακτήρες, σύμβολα και έννοιες που επιστρέφουν στις ταινίες του σε έναν αέναο κύκλο καλλιτεχνικής εξέλιξης. H πιο πρόσφατη ταινία του My Golden Days (2015), μια ελεγεία για τη νεότητα, που απέσπασε το βραβείο SACD στο Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών στο τελευταίο Φεστιβάλ Κανών, θα κλείσει την αυλαία του φετινού φεστιβάλ. Ο Ντεπλεσέν, θα παραβρεθεί στη διοργάνωση για να παρουσιάσει τις ταινίες του και να δώσει ένα masterclass. Ταυτόχρονα, το spotlight στο νέο αυστριακό σινεμά, συστήνει νέους κινηματογραφιστές που ακολουθώντας το μονοπάτι του ρεαλισμού, καταγράφουν οριακές ανθρώπινες και κοινωνικές καταστάσεις, χωρίς διάθεση ωραιοποίησης, προσεγγίζοντας συχνά τη σκοτεινή πλευρά των συναισθημάτων.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΡΝΟ ΝΤΕΠΛΕΣΕΝ
«Οι ταινίες είναι χυδαίες. Κι αυτή τη χυδαιότητα, την αγαπάω. Είναι ανεκτίμητη». Πρωτόλεια συναισθήματα, δίπολα, αντιφάσεις, στοιχεία μπουρλέσκ, χιούμορ που εναλλάσσεται με το πικρό σχόλιο, λογοτεχνικά σύμβολα και αναφορές, δίνουν έμφαση στις βαθιά ανθρώπινες, συχνά εμμονικές ιστορίες που αφηγείται ο Αρνό Ντεπλεσέν.
Η τελευταία –και πιο ώριμη- ταινία του, My Golden Days (2015) θα αποτελέσει και την ταινία λήξης του 56ου Φεστιβάλ. Εδώ, ο Ντεπλεσέν συναντά ξανά έναν παλιό του ήρωα, τον καθηγητή Πολ Ντενταλούς, ο οποίος φεύγοντας από το Τατζικιστάν θυμάται ανθρώπους και εικόνες που τον στιγμάτισαν. Από την παιδική του ηλικία, και τη μητέρα του, την εφηβεία και τον απαρηγόρητο χήρο πατέρα του, ως τους φίλους, το μέντορά του και φυσικά τον μεγάλο έρωτα της ζωής του. Η ενηλικίωση καταγράφεται με τον μοναδικό τρόπο του Ντεπλεσέν μέσα από όλα τα στάδια που μένουν χαραγμένα στη μνήμη. Η απώλεια και οι απογοητεύσεις δίνουν τη σκυτάλη στο ξύπνημα νέων συναισθημάτων και την ανακάλυψη του εαυτού μας.
Στο Φεστιβάλ θα προβληθούν συνολικά επτά ταινίες παρουσία του ίδιου του σκηνοθέτη, οι οποίες παρουσιάζουν τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές στη φιλμογραφία του.
Ο Αρνό Ντεπλεσέν –σκηνοθέτης, σεναριογράφος και διευθυντής φωτογραφίας- γεννήθηκε στο Ρουμπέ της Γαλλίας το 1960. Σπούδασε κινηματογράφο στη Σορβόννη και μετέπειτα στο ινστιτούτο IDHEC (σημερινή La Fémis) στο Παρίσι. Τη δεκαετία του ’80 εργάστηκε ως διευθυντής φωτογραφίας, και μεταξύ άλλων, υπέγραψε -μαζί με τον Άρη Σταύρου- τη Φωτογραφία του Νίκου Παπατάκη. Το 1991 πραγματοποίησε το κινηματογραφικό του ντεμπούτο, με την ταινία μεσαίου μήκους La Vie de Morts, φιλμ που τον καθιέρωσε για το ιδιαίτερο ύφος και τη θεματολογία που εκφράζεται μέσα από επαναλαμβανόμενα μοτίβα, φιλοσοφικές αναζητήσεις και την ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία σε πρώτο πλάνο. Σε όλη την πορεία του, ο σκηνοθέτης δεν παραμένει συνεπής μόνο στη γλώσσα και το ύφος, αλλά και στους ηθοποιούς οι οποίοι ενσαρκώνουν διαχρονικά τους πληθωρικούς ήρωές του. Ο Ματιέ Αμαλρίκ, η Εμανουέλ Ντεβός και η Κατρίν Ντενέβ παραμένουν ανάμεσα στους σταθερούς συνεργάτες του Ντεπλεσέν.
Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του La Sentinelle (1992), ένα θρίλερ που ανατέμνει τον Ψυχρό Πόλεμο και τις πρακτικές του, έφερε τον Ντεπλεσέν στο προσκήνιο μιας νέας γενιάς γάλλων κινηματογραφιστών που παρά τις επιρροές που δέχτηκαν από τη Νουβέλ Βαγκ, ανανέωσαν το γαλλικό σινεμά, καταθέτοντας τη δική τους προσωπική γραφή.
Το 1996, η δραματική κομεντί My Sex Life… or How I Got into an Argument (βραβείο Σεζάρ για ανερχόμενο ηθοποιό στον Ματιέ Αμαλρίκ) ακολουθεί τον νεαρό καθηγητή Πολ Ντενταλούς, έναν αμετανόητο ρομαντικό που λατρεύει τις γυναίκες. Ο Ντεπλεσέν δίνει χώρο στις αισθήσεις, προσπαθώντας να αιχμαλωτίσει μυρωδιές, ήχους, την αφή του ανθρώπινου σώματος, καθώς ο ήρωάς του δίνει διαρκείς μάχες με το γυναικείο φύλο.
Στο Kings and Queen (2004) η Εμανουέλ Ντεβός είναι η Νόρα και ο Ματιέ Αμαλρίκ ο Ισμαέλ. Έχουν χωρίσει κι ο Ντεπλεσέν παρακολουθεί σε παράλληλη δράση τις ζωές τους. Εκείνη αντιμετωπίζει την ασθένεια του πατέρα της, τις δυσκολίες του γιου της, την απομακρυσμένη αδερφή της. Εκείνος βρίσκεται εσώκλειστος σε ένα ψυχιατρείο ύστερα από παρέμβαση της οικογένειάς του. Η ταινία μέσα από μια παράδοξη πορεία γεμάτη σαρκασμό και χιούμορ, καταρρίπτει τους μύθους που χτίζουμε οι ίδιοι γύρω απ’ τη ζωή μας.
Στην ταινία A Christmas Tale (2008) ο Ντεπλεσέν στήνει ένα γαϊτανάκι χαρακτήρων και εξερευνά τις εξαιρετικά εύθραυστες, αλλά και ανθεκτικές οικογενειακές σχέσεις. Ο Ρότζερ Ίμπερτ είχε συνοψίσει σε μια φράση την καρδιά της ταινίας: «Το A Christmas Tale κάνει πατινάζ σε λεπτό πάγο, πάνω σε μια λίμνη γεμάτη ανθρώπους, φτάνει με ασφάλεια στην απέναντι άκρη και μοιράζεται ένα φλιτζάνι ζεστό κακάο και ζαχαρωτά με το Θάνατο».
Το 2013 ο σκηνοθέτης υπογράφει το Jimmy P: Psychotherapy of a Plains Indian, βασισμένο στην αληθινή ιστορία που καταγράφει στο βιβλίο του «Reality and dream: Psychotherapy of a Plains Indian» (1951) o γάλλος ανθρωπολόγος και ψυχαναλυτής Ζορζ Ντεβερό (το όνομά του διατρέχει τη φιλμογραφία του Ντεπλεσάν). Κεντρικός ήρωας είναι ο Ινδιάνος Τζίμι Πικάρντ, βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος στη διάρκεια του εγκλεισμού του σε στρατιωτική ψυχιατρική κλινική το 1948 βρίσκει τη λύτρωση μέσα από την συνάντησή του με τον Ντεβερό. Εξαιρετικές ερμηνείες από τον Μπενίσιο Ντελ Τόρο (ως Τζίμι Π.) και τον Ματιέ Αμαλρίκ (Ντεβερό) σε μια διεισδυτική μελέτη χαρακτήρων.
SPOTLIGHT ΣΤΟ ΝΕΟ ΑΥΣΤΡΙΑΚΟ ΣΙΝΕΜΑ
Σε μια κινηματογραφία που διαδόθηκε από πρωτοπόρους δημιουργούς -Φριτς Λανγκ, Γκέοργκ Παμπστ, Γιόζεφ φον Στέρνμπεργκ, Μπίλι Γουάιλντερ, Ότο Πρέμινγκερ- και ανανεώνεται διαρκώς μέσα από ανατρεπτικές φωνές -Μίκαελ Χάνεκε, Ούλριχ Ζάιντλ κ.α.- ωριμάζει μια νέα γενιά σκηνοθετών με κοινή συνισταμένη την ανάγκη να εκφράσει την εποχή της. Το 56ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πραγματοποιεί spotlight στο νέο αυστριακό σινεμά, προβάλλοντας ταινίες που εστιάζουν στις ανθρώπινες σχέσεις, την οικογένεια, σε περιθωριοποιημένες ομάδες, στον καταναλωτισμό και τη μετανάστευση, με ειλικρίνεια και έναν υπόγειο, αλλά σαφή σχολιασμό.
Χαρακτηριστική είναι η ταινία One of Us του Στέφαν Ρίχτερ. Εμπνευσμένη από ένα αληθινό περιστατικό, στήνει το σκηνικό της στα περίχωρα της Βιέννης, όπου νέοι των εργατικών συνοικιών ξοδεύουν τη ζωή τους ανάμεσα στα ναρκωτικά, τις μικροαπατεωνιές και τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Στέκι τους είναι ο προαύλιος χώρος ενός σουπερμάρκετ. Η αφθονία στα ράφια που κυριαρχεί στις εικόνες του Ρίχτερ έρχεται σε αντιδιαστολή με τη στέρηση που βιώνουν οι ήρωες, μια αντίθεση που σύντομα θα οδηγήσει στην τραγωδία. Ο καταναλωτισμός, η αστυνομική βία, αλλά και η εφηβική ψυχοσύνθεση που αντιδρά σε κάθε μορφής εξουσία, είναι στοιχεία που μορφοποιούν το φιλμ του αυστριακού σκηνοθέτη και δημιουργούν το εκρηκτικό μείγμα του φινάλε.
Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Κορνέλια Τραβνίτσεκ, η ταινία Chucks των Σαμπίνε Χιέμπλερ και Γκέρχαρντ Ερτλ αφηγείται μια ιστορία ενηλικίωσης με κεντρική ηρωίδα, τη νεαρή Μέι η οποία περιφέρεται στους δρόμους της Βιέννης φορώντας τα παπούτσια του νεκρού αδερφού της. Ζωγραφίζει γκράφιτι, κάνει μικροκλοπές, επαιτεία, πίνει μπύρες, συχνάζει σε κακόφημες γειτονιές. Μέχρι τη στιγμή που τη συλλαμβάνουν, τη στέλνουν να εκτίσει την ποινή της με κοινωνική εργασία σε ένα κέντρο για τους φορείς του ιού HIV και γνωρίζει τον νεαρό Πολ. Οι σκηνοθέτες μιλούν για τη ζωή, την απώλεια και την αυτογνωσία με τρυφερότητα, ενώ το εξαιρετικό σάουντρακ υπογραμμίζει την –πολλές φορές επώδυνη- περίοδο μετάβασης στον κόσμο των μεγάλων.
Μια διαφορετική ερωτική ιστορία, το Gruber is Leaving της Μαρί Κράουτσερ ακτινογραφεί το σύγχρονο ανθρώπινο τοπίο μιας ολόκληρης γενιάς στη σημερινή Αυστρία. Ο 35χρονος Τζον Γκρούμπερ, επιτυχημένος, εγωκεντρικός, μοιράζεται τη ζωή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με χιλιάδες φίλους και στ’ αλήθεια, με ελάχιστους. Χλευάζει την οικογενειακή ζωή, τις παραδοσιακές σχέσεις των ανθρώπων, ενώ ανυψώνει μόνο όσα συντηρούν το κοινωνικό του status. Αυτή η βιτρίνα καταρρέει όταν μαθαίνει ότι είναι σοβαρά άρρωστος. Η σκηνοθέτις παρουσιάζει μια εικόνα με την οποία οι νέοι στον δυτικό κόσμο είναι ιδιαιτέρως εξοικειωμένοι, την ίδια στιγμή όμως την αποδομεί, αποκαλύπτοντας πως πίσω απ’ την προσποίηση κρύβονται αδυναμίες, φόβοι και μια κραυγή για ανθρώπινη επαφή.
Η Μπάρμπαρα Έντερ φέρνει στην επιφάνεια όσα συμβαίνουν πίσω απ’ τις κάμερες των πολεμικών ανταποκριτών στο φιλμ Thank you for Bombing. Μέσα από την καθημερινότητα τριών απεσταλμένων στο Αφγανιστάν, η ταινία υμνεί το ένστικτο για αλήθεια και δικαιοσύνη, ενώ καυτηριάζει τη διαφθορά και τις μηχανορραφίες της διεθνούς πολιτικής σκηνής και τη μανία των μέσων ενημέρωσης για τους δείκτες θεαματικότητας. Όμως κέντρο βάρους της Μπάρμπαρα Έντερ είναι η ίδια η ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία σε ακραίες καταστάσεις. Οι τραυματικές εμπειρίες των ανταποκριτών αντανακλούνται στους δυνατούς και την ίδια στιγμή εύθραυστους χαρακτήρες τους, ενώ η ταινία αναδεικνύει και τους καθοριστικούς ρόλους αυτών των ανθρώπων στις παγκόσμιες πολιτικές κρίσεις.
Το ψυχολογικό θρίλερ Jack της Ελίζαμπεθ Σαράνγκ ανοίγει την υπόθεση του αυστριακού κατά συρροή δολοφόνου Τζακ Ούντερβίγκερ, ο οποίος στη διάρκεια του 15ετούς εγκλεισμού του για το φόνο ενός κοριτσιού, άρχισε να γράφει ποιήματα, τα οποία εξέδωσε όταν αποφυλακίστηκε. Η φήμη που κέρδισε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Βιέννης έθρεψε τη σκοτεινή πλευρά του και τον οδήγησε στους φόνους έντεκα γυναικών σε Ευρώπη και Αμερική. Σε μια υπόθεση που παρέμεινε ένα αίνιγμα μέχρι τέλους, η σκηνοθέτιδα χειρίζεται τον χαρακτήρα της με αποστασιοποιημένη ματιά, αφήνοντας τον θεατή να βγάλει τα συμπεράσματά του.