Ο Wilkstrom, εγκαταλείπει τη γυναίκα του και τη δουλειά του ως πλασιέ και, μετά από μια πολύ επιτυχημένη παρτίδα πόκερ, ανοίγει το εστιατόριο που πάντα ονειρευόταν. Ο Khaled είναι ένας Σύρος πρόσφυγας που βρίσκεται στη Φινλανδία έχοντας αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη χώρα του εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου. Όταν η αίτηση του Khaled για άσυλο απορρίπτεται, οι δύο άνδρες, απόκληροι ο καθένας για άλλους λόγους της Φινλανδικής κοινωνίας, θα συναντηθούν.
TI EΧΟΥΜΕ ΕΔΩ
Η επόμενη ταινία του Φινλανδού Aki Kaurismaki μετά το «Λιμάνι της Χάβρης» ρίχνει άγκυρα στο λιμάνι του Ελσίνκι και κερδίζει την Αργυρή Άρκτο σκηνοθεσίας στο φετινό φεστιβάλ του Βερολίνου. «Η Άλλη Όψη» είναι το βασικό αντικείμενο του ενδιαφέροντος του σκηνοθέτη και σεναριογράφου, καθώς στο επίκεντρο της ταινίας βρίσκεται το προσφυγικό ζήτημα, ιδωμένο από μια σκοπιά που δεν έχουμε συνηθίσει να το προσεγγίζουμε.
Οι δύο ήρωες της ταινίας είναι εκ πρώτης όψεως πολύ διαφορετικοί, όμως υπάρχει κάτι που τους δένει σε ένα δεύτερο επίπεδο: όσο κι αν προσπαθούν και οι δύο, είναι αδύνατον να ζήσουν μέσα στα πλαίσια που τους θέτουν οι επιταγές της σύγχρονης Φινλανδικής κοινωνίας. Από τη μια ο Khaled είναι ένας ξένος, ζει στη χώρα παράνομα και επομένως η ίδια του η ύπαρξη δεν αναγνωρίζεται από την κοινωνία όπου ζει (καθώς το φινλανδικό δικαστήριο έκρινε ότι η κατάσταση στο Χαλέπι δεν ήταν αρκετά επικίνδυνη για να δικαιολογήσει τις προσφυγικές ροές). Από την άλλη ο Wilkstrom που στην πρώτη σκηνή της ταινίας (μια σκηνή υπόδειγμα κινηματογραφικής αφήγησης χωρίς καθόλου διάλογο) εγκαταλείπει την τακτοποιημένη ζωή του και αποφασίζει να παρεκκλίνει, να ζήσει αντισυμβατικά, αγοράζοντας ένα παρακμιακό εστιατόριο που σερβίρει σαρδέλες κατευθείαν από την κονσέρβα και πλαισιώνεται από τρεις υπαλλήλους-καρικατούρες, στους οποίους αργότερα προστίθεται και ο Khaled.
H «Ελπίδα» επομένως στην οποία αναφέρεται ο τίτλος, βρίσκεται στην απρόσμενη σχέση αλληλεγγύης και φιλίας που διαμορφώνεται ανάμεσα στους δύο ήρωες οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους ακριβώς επειδή είναι και οι δύο το ίδιο ξένοι, το ίδιο απόκληροι, το ίδιο ανεπιθύμητοι σε μια χώρα που τους θέλει διαφορετικούς απ’ ό,τι είναι. Παρόλα αυτά όμως, η ταινία διακρίνεται από μια γλυκιά αισιοδοξία, που σίγουρα την έχουμε ανάγκη στους καιρούς που διανύουμε, και ένα διακριτικό αλλά τολμηρό χιούμορ που την κάνει άκρως απολαυστική.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της ταινίας είναι η νοσταλγική ντεκαντάνς που διακατέχει τόσο όλους τους χαρακτήρες της, όσο και τους χώρους της. Ο κόσμος της ταινίας είναι απομακρυσμένος από τη σύγχρονη πραγματικότητα και την ψηφιακή εποχή και επιμένει να ζει κοιτώντας γλυκά προς τα πίσω. Από το vintage αμάξι του Wilkstrom, μέχρι τις παλαίμαχες rock n’ roll μπάντες που αποτελούν τη μόνη μουσική επένδυση της ταινίας και εμφανίζονται σκηνή παρά σκηνή, ο Kaurismaki δημιουργεί το δικό του κόσμο, έναν κόσμο «εξόριστο», μια «άλλη όψη» της σύγχρονης ευρωπαϊκής κοινωνίας.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Το σενάριο και τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Aki Kaurismaki. Σε συνεργασία με τη φωτογραφία του Timo Salminen, το αισθητικό αποτέλεσμα της ταινίας είναι άρτιο σε εξωφρενικό βαθμό, χωρίς να μας αφήνει περιθώριο να βρούμε ούτε ένα ψεγάδι. Οι σκηνές τις ταινίας όπου απουσιάζει ο διάλογος και ο σκηνοθέτης βάζει όλη του τη μαεστρία στην κινηματογραφική αφήγηση (όπως η σκηνή που αναφέραμε παραπάνω που θα έπρεπε να αποτελεί ξεχωριστό μάθημα στις σχολές κινηματογράφου) είναι οι καλύτερες. Τα χρώματα και το στήσιμο των ηθοποιών στο χώρο θα τα ζήλευε ο Edward Hopper, οι πίνακες του οποίου μας έρχονται αμέσως στο μυαλό κατά τη θέαση της ταινίας. Κρίνοντας από τις ταινίες που έχουμε δει μέχρι στιγμής, δεν ξέρω αν θα υπάρξει καλύτερη ταινία από πλευράς σκηνοθεσίας μέσα στη σεζόν. Αν και είναι αρκετά στιλιζαρισμένη και φαίνεται ότι οι ηθοποιοί έχουν λάβει σκηνοθετικές οδηγίες ακόμα και για το πώς να περπατήσουν, είναι τόσο άψογη αισθητικά, που μας γεμίζει με αυτή την παιχνιδιάρικη παρακμή που θέλει να αποδώσει ο Kaurismaki στο περιβάλλον της ταινίας.
Σεναριακά η ταινία είναι επίσης εξαιρετική, όμως όλη σχεδόν η δουλειά γίνεται στην εικόνα. Οι διάλογοι είναι μετρημένοι, οι ήρωες δεν έχουν όρεξη για πολλά λόγια, αλλά όταν μιλάνε είναι γεμάτοι από λεπτό σαρκασμό και ιδιαίτερο χιούμορ. Το σχεδίασμα των χαρακτήρων είναι αψεγάδιαστο, όλοι τους έχουν ένα καρικατουρίστικο ύφος και συνθέτουν άριστα το πορτρέτο των κοινωνικά «εξόριστων». Η πλοκή ξεδιπλώνεται αβίαστα και μας παρασύρει, από πλευράς διαλόγων δεν χρειάζεται να γίνει μεγάλη προσπάθεια γιατί ακόμα κι αν δεν υπήρχε καθόλου διάλογος ο σκηνοθέτης θα έλεγε την ιστορία του με τεράστια επιτυχία. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι οι διάλογοι είναι αδύναμοι, ίσα ίσα όπου υπάρχουν είναι εξαιρετικά εύστοχοι, αλλά η δύναμη του κινηματογραφικού βλέμματος του Kaurismaki τα ξεπερνά όλα.
Οι ερμηνείες είναι μετρημένες και διασκεδαστικά αμήχανες. Μας δίνεται η εντύπωση ότι η σκηνοθετική οδηγία που είχαν όλοι οι ηθοποιοί ήταν να είναι σφιγμένοι και συγκρατημένοι και με έναν περίεργο τρόπο αυτό λειτουργεί τέλεια. Η καλύτερη ερμηνεία της ταινίας είναι ίσως αυτή του Sakari Kuosmanen στο ρόλο του Wilkstrom, που αποδίδει υπέροχα την αντισυμβατικότητα του χαρακτήρα του. Γενικά, οι ερμηνείες βασίζονται περισσότερο στις εκφράσεις του προσώπου και τις κινήσεις του σώματος με εμφανή τον έντονο «παρεμβατισμό» του σκηνοθέτη.
Όσο για τη μουσική, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι υπήρχε μόνο ως φυσική παρουσία μέσα στην ταινία και καθόλου ως επένδυση πίσω από τη δράση. Όταν ξεκινάει η μουσική, η δράση σταματάει και όλοι, ήρωες και θεατές, αφιερώνουν κάποια δευτερόλεπτα για να ακούσουν τη μουσική. Οι βετεράνοι λάτρεις του rock n’ roll γίνονται έτσι με έναν τρόπο χαρακτήρες της ταινίας, βγάζοντας τη μουσική από την αφάνεια στην οποία συχνά πέφτει και τοποθετώντας τη σε πρώτο πλάνο.
ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΤΟ ΔΩ
«Η Άλλη Όψη της Ελπίδας» είναι μια ταινία που πραγματεύεται το προσφυγικό ζήτημα, ένα από τα φλέγοντα θέματα της εποχής μας, το κάνει όμως με έναν μοναδικό και πρωτότυπο τρόπο, μέσα από την ιδιαίτερη, μινιμαλιστική ματιά του Aki Kaurismaki. Σκηνοθετικά είναι υποδειγματική και πρέπει να τη δει οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για το αντικείμενο. Τέλος, η γλυκιά αισιοδοξία και ευαισθησία της δίνει έναν τόνο ευχάριστο και ανάλαφρο και μας κάνει να βγαίνουμε από την αίθουσα πιστεύοντας κι εμείς λίγο περισσότερο στην αλληλεγγύη και την ελπίδα.
ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ