Ήταν 23 Απριλίου 2004 όταν κυκλοφόρησε το “Eternal Sunshine of the Spotless Mind” σε σενάριο Charlie Kaufman που ήρθε για να μιλήσει βαθιά στο μυαλό και στην καρδιά μας. Ο Αμερικάνος σεναριογράφος και σκηνοθέτης γνωστός κυρίως για το “Being John Malkovich” αρέσκεται στο να δημιουργεί ιστορίες που σκιαγραφούν εις βάθος την ανθρώπινη ψυχή.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και το “Eternal Sunshine of the Spotless Mind”.
Η ταινία ξεκινάει με έναν μίζερο άντρα να ξυπνάει όπως κάθε μέρα για την συνηθισμένη, βαρετή, καθημερινή ασχολία του, τη δουλειά του. Κάτι τον κινεί όμως και διαλέγει να κάνει “κοπάνα”. Αυτή του η απόφαση θα τον φέρει κοντά με μια αλλοπρόσαλλη, μυστηριώδη γυναίκα που θα του αναταράξει τη ζωή. Είναι όμως αληθινή η σκηνή που προανέφερα; Ο Kaufman, μετρ της υπόνοιας και του καλώς εννοούμενο “μπερδέματος”, θολώνει τις στιγμές που ζει ή δεν ζει το ζευγάρι μαζί φέρνοντας τους γρήγορα σε αδιέξοδο, σε σημείο να μην αντέχει ο ένας τα μούτρα του άλλου.
Η Clementine, εξωτική και γλυκιά, όπως το φρούτο απ’ όπου προέρχεται το όνομα της, όντας πιο σίγουρη για τα αρνητικά της συναισθήματα καταφεύγει σε μια ιατρική υπηρεσία που σου επιτρέπει να σβήσεις ένα συγκεκριμένο άνθρωπο (και ότι έχεις ζήσει με αυτό) απ’ τον εγκέφαλο σου. Ο Joel το μαθαίνει βιαίως καθώς την ψάχνει παντού και όταν τη βρίσκει συνειδητοποιεί πως δεν τον αναγνωρίζει. Έτσι αποφασίζει και ο ίδιος να σβήσει όλες τις αναμνήσεις που έχει με την Clementine. Καθώς το φιλμ μας τοποθετεί στις αναμνήσεις του Joel, μπαίνουμε σε ένα ατελέσφορο ταξίδι μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίωσης, συνταράσσει την ψυχή μας με ιδιόμορφο τρόπο και εισχωρεί στα στην καρδιά του θεατή με γλυκόπικρες μεθόδους.
Είναι πραγματικά βίαιο να διαγράφεις εντελώς το παρελθόν σου, ακόμα και αν αυτό έχει αρκετές αρνητικές στιγμές, και αυτό το αναγνωρίζει η ταινία βάζοντας την Clementine να έχει υπόγειους προβληματισμούς για αυτό που έκανε, ακόμα και αν δεν θυμάται τίποτα. Στο μυαλό του Joel ο ίδιος γνωρίζει ότι είναι μέσα στο κεφάλι του, καταλαβαίνει τα πάντα, νιώθει τον πόνο του να χάνεις κάτι που είναι μπροστά σου και δεν το χαίρεσαι, να μην ανοίγεσαι στους ανθρώπους που αγαπάς, καθώς είναι καταδικασμένος να ζήσει ξανά κάποιες επιλογές που έκανε και τον έφεραν σ’ αυτή την δεινή. Αποφασίζει να το αποκαλύψει στην “φαντασιακή” Clementine και μαζί να ξεφύγουν απ’ το χάρτη του μυαλού του που ελέγχει η υπηρεσία, απώτερος σκοπός τους να μην σβηστεί η μνήμη του Joel ώστε όταν ξυπνήσει να βρει την Clementine και να ξαναζήσουν μαζί. Όταν φτάνουν στην πραγματική μέρα που γνωρίστηκαν αντιλαμβανόμαστε πως μάλλον ποτέ δεν ήταν πραγματικά μαζί, καθώς ο Joel είχε αποφασίσει να φύγει και να μην γνωριστεί καλύτερα με την Clementine. Έτσι αποφασίζει και στο κεφάλι του να φύγει και να ξεχάσει μια για πάντα την αγαπημένη του.
Ο Joel ξυπνάει το επόμενο πρωί και παρακολουθούμε μια επανάληψη της πρώτης σκηνής, να κάνει κοπάνα απ’ την δουλειά του και να γνωρίζει στο λεωφορείο την Clementine. Οι δύο χαρακτήρες βρίσκουν κάποιες κασέτες που έχουν χογραφημένα αρχεία απ’ τις αρνητικές σκέψεις που έκαναν ο ένας για τον άλλον πριν την πλύση εγκεφάλου τους, αρχικά προσβάλλονται αλλά στην συνέχεια το φιλμ κλείνει με τα χαμόγελα τους και με τους Marc et Claude να ερμηνεύουν “Ι need your lovin like a sushine”.
Θα τα φτιάξουν; Μήπως αν τα φτιάξουν ξανά συμβούν όλα απ’ την αρχή; Ή όλα ήταν ένα αέναο τανγκό της φαντασίας τους ώστε να καλύψουν την ατέλειωτη μοναξιά τους; Μπορεί να ήταν και όνειρο μέσα σε όνειρο (θα μας απαντήσει ο κύριος Nolan στο sequel του Inception ίσως).
Δεν έχει σημασία καθώς το γλυκόπικρο και αληθινό “Eternal Sunshine of the Spotless Mind” του Charlie Kaufman είναι ένας θρίαμβος της 7ης τέχνης, είναι η απάντηση του τι θα γινόταν αν ο David Lynch ενωνόταν με τον Krzysztof Kieslowski. Η σκηνοθεσία του Michael Gondry στέκεται επάξια δίπλα στο χρυσάφι σενάριο που έγραψε ο Kaufman και όλοι οι ηθοποιοί όντας στο απόγειο τους, με το Jim Carrey μετά το Truman Show να δείχνει ξανά το τεράστιο εύρος του και την Kate Winslet μετά τον τιτανικό να συγκινεί για μια ακόμα φορά, συμβάλουν σε ένα μαγικό τελικό αποτέλεσμα.
Το 2020 σε παραγωγή Netflix έρχεται στην επιφάνεια το “I’m Thinking of Ending Things“, ταινία που σκηνοθέτησε και έγραψε ο ίδιος ο Kaufman και για άλλη μια φορά ο εξηντάχρονος σεναριογράφος, auter θέτει ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη, την αγάπη, τον ξενιτεμό από την ασφάλεια, τον καταραμένο χρόνο και τις αναμνήσεις που σιγά σιγά θολώνουν. Όμως αυτή τη φόρα το αγκαλιάζει απ’ το πρίσμα της μέσης ηλικίας, εκεί που στο “Eternal sunshine of the spotless mind” στο επίκεντρο υπήρχε η νοσταλγία για κάποιο χαμένο και ανολοκλήρωτο έρωτα, στην ταινία του 2020 το ζουμί είναι τα ανεκπλήρωτα όνειρα που πλέον είσαι υποχρεωμένος να αποδεχτείς και να προχωρήσεις.
Το φιλμ έχει ως κεντρικό χαρακτήρα το Jake έναν ανασφαλή-κομπλεξικό αλλά και μορφωμένο τύπο που πηγαίνει την μνηστή του στην φάρμα των γονιών του, για να τη γνωρίσουν. Στο δρόμο η κοπέλα σκέφτεται να βάλει τέλος στην σχέση της με το Jake. Η ατμόσφαιρα περίεργη, υπόγεια απειλητική και μελαγχολική μέσα στο τραπέζι καθώς αποκαλύπτονται άβολα γεγονότα απ’ το παρελθόν του Jake. Η συνέχεια, αφάνταστα περίεργη, οι γονείς του Jake αλλάζουν συνεχώς ηλικίες και συμπεριφορές φανερώνοντας ότι ο γιος τους ήταν ιδιόρρυθμο παιδί με δύσκολη παιδική ηλικία.
Ο Kaufman έχει την ικανότητα να σε βάλει σε ένα ισοπεδωτικό ταξίδι στις σκέψεις του Jake ο οποίος εμφανίζεται πλέον να δουλεύει ως επιστάτης στο γυμνάσιο της γειτονιάς, τρώει κολατσιό βλέποντας ρομαντική ταινία με ηθοποιούς δύο περίεργα όμοια πρόσωπα με τον παλαιότερο Jake και την κοπέλα του. Η κοπέλα είναι φαντασίωση του Jake; Υπήρξε ποτέ; Είναι ανάμνηση; Είναι κάτι που ήλπιζε να έχει συμβεί; Ο Kaufman δεν φαίνεται να θέλει να σου εξηγήσει, έχει βασιστεί πρώτα απ’ όλα στην ατμόσφαιρα. Εναλλάσσει τα είδη από ρομαντική κομεντί σε βαρύ υπαρξιακό δράμα.
Ένα σοβαρό πρόβλημα του φιλμ είναι το προσωπικό στοιχείο του Kaufman, φαίνεται να βγαίνει κατευθείαν απ’ την εξηντάχρονη καρδιά του και μάλλον είναι απογοητευμένος απ’ την κρίση μέσης ηλικίας, δεν τον απασχολεί να περικλείσει όλους του θεατές, αλλά μόνο ορισμένους και το σενάριο του είναι υπερβολικά μπερδεμένο.
Σε αντίθεση με το “Eternal Sunshine of the Spotless Mind” το “I’m Thinking of Ending Things” δεν μιλάει στην καρδιά όλου του σινεφιλικού κοινού, μπορεί να εμβαθύνουν σε παρόμοιες πτυχές της ψυχής και του μυαλού του ανθρώπου, αλλά στην περίπτωση του πρώτου υπάρχει το τέλειο “μακροβούτι” στις αναμνήσεις, ενώ στο δεύτερο προσωπική απογοήτευση του Kaufman για τον περασμένο χρόνο.
Ο Charlie Kaufman μας έχει προσφέρει υπέροχες ιστορίες που ενίοτε μας προβληματίζουν, μας σκοτεινιάζουν και μας αγγίζουν στην καρδούλα. Το “I’m Thinking of Ending Things” δίχασε κριτικούς και κοινό παρ’ όλα αυτά περιμένουμε με ανυπομονησία και ανοιχτό μυαλό τις επόμενες δουλειές του.