Στα τόσα χρόνια που περπατώ στον μάταιο τούτο κόσμο, υπήρξα θύμα των επιλογών μου κάθε μέρα και κάθε στιγμή. Αυτό με έκανε έναν άνθρωπο που (όπως όλους μας) έπρεπε να δεχτώ την καθημερινή κρίση. Είτε από τον εαυτό μου, είτε από τους άλλους. Από τον άχρηστο χρόνο που έφαγα υπηρετώντας την πατρίδα μου που τόσο αγαπώ, μου έμεινε μία ατάκα που μας έλεγαν οι ανώτεροι. “Κρίνεις; Ποτέ μην κρίνεις;”.
Ατάκα που ακούμε από πολλούς κάθε μέρα. Από την κρίση σου σε ένα πιάτο φαγητό, ένα αγώνισμα, ένα χόμπι και μέχρι μία ταινία. Είναι η ατάκα που μου έλεγαν οι φίλοι μου για το camping που τόσο σιχαίνομαι. Μέχρι που τελικά έκανα, και το σιχάθηκα ακόμη περισσότερο.
Στο τομέα του κινηματογράφου όμως τα πράγματα θα μου πείτε είναι λίγο πιο δύσκολα. Δεν μπορούμε όλοι να το δοκιμάσουμε. Ο λόγος είναι απλός. Δεν έχουμε την ικανότητα. Αν πιστεύετε πως τα χρήματα σταματάνε τον καθένα μας για να γυρίσει μια ταινία, κάνετε λάθος. Δεν χρειάζεται πολλά λεφτά για να γυρίσεις μια καλή ταινία και υπάρχουν υπεράριθμες αποδείξεις γι’ αυτό. Η ικανότητα, η όρεξη και το μεράκι είναι αρετές που λίγοι τις έχουν. Σε αυτό όμως θα εξηγήσω πιο κάτω τι εννοώ.
Πως λοιπόν μπορεί ένας άνθρωπος να κρίνει μία ταινία και να είναι “αντικειμενικός” στην κριτική του, χωρίς να έχει γυρίσει μία ταινία;
Όταν εμείς τα αγοράκια περπατούμε στο δρόμο και βλέπουμε μια ωραία κοπέλα, αφού την περάσουμε από αξονικό τομογράφο (σε όλους τους άξονες, άκρως διακριτικά) μετά βαθμολογούμε και λίγο αργότερα ένας από εμάς θα πετάξει την ατάκα “Είναι αντικειμενικά όμορφη”.
Αυτό σημαίνει πως σε γενική ομολογία, αν έκανες ένα γρήγορο γκάλοπ το μεγαλύτερο ποσοστό θα βαθμολογούσε την εν λόγω κοπέλα με γενναιόδωρη βαθμολογία. Αντικειμενικά όμορφη σημαίνει πως οι περισσότεροι θα την έβρισκαν όμορφη. Δεν νομίζω να υπάρχει άντρας που να μην βρίσκει για παράδειγμα την Δούκισσα Νουμικού όμορφη.
Εδώ όμως έρχεται η προσωπική κρίση, το κατά κόσμων “υποκειμενικά όμορφη”. Διότι ο κάθε ένας από εμάς θα έβρισκε την εκάστοτε κοπέλα όμορφη για τους δικούς του λόγους.
Έτσι λοιπόν, όταν βλέπουμε μία ταινία στο τέλος βαθμολογούμε και κρίνουμε ανάλογα με αυτά που μας άρεσαν και αυτά που δεν μας άρεσαν. Σημαίνει ότι βάλαμε μπροστά την υποκειμενική μας κρίση, συγκρίναμε στον εγκέφαλό μας παρόμοιες ταινίες που μας άρεσαν εξίσου και φτάσαμε στην ετυμηγορία της βαθμολογίας.
Μόνιμη διαμάχη με φίλους και γνωστούς. Η κρίση της ταινίας έρχεται πολύ βίαια, όταν τελειώνει η προβολή της και δεν ήταν αυτό που περιμέναμε. Ειδικά στις περιπτώσεις της σκοτεινής αίθουσας που έχει πέσει και το ανάλογο κασέρι σε εισιτήρια, φαγητό, βενζίνη κτλ.
Οι περισσότεροι θεατές, ξεκινούν την προβολή μιας ταινίας γνωρίζοντας μονάχα τον τίτλο της (πολλές φορές τον άριστα μεταφρασμένο τίτλο, από την εκάστοτε ελληνική εταιρεία διανομής). Τα παράπονα έρχονται βροχή λοιπόν, όταν η ταινία δεν αντιπροσώπευσε τα κριτήρια που είχαμε σχηματίσει στον εγκέφαλο μας. Εξαπολύουμε κατηγορίες προς την παραγωγή, τον σκηνοθέτη και αυτόν που μας έπεισε για να πάμε να την δούμε (ακόμη και όταν προσφέρθηκε να μας μιλήσει για την ταινία και τους συντελεστές, προς άμεση κατατόπιση, αλλά αρνηθήκαμε).
Κατηγορούμε λοιπόν τον Quentin Tarantino για τους μακριούς διαλόγους του, τις ταινίες με super heroes ότι έχουν πολλά εφέ, τους 300 του Zack Snyder ότι δεν έδειξαν την ιστορία των Περσών και είχαν πολύ ψέμα, το Pacific Rim ότι δεν είχε ανάπτυξη χαρακτήρων, τον Alejandro G. Iñárritu ότι δείχνει τοπία χωρίς πολλούς διαλόγους κτλ. Τα παραδείγματα είναι άπειρα και τα επιχειρήματα αβάσιμα.
Όπως έχω πει πολλές φορές, οι σεναριογράφοι στερεύουν από ιδέες. Λογικό και αναμενόμενο είναι να αντλούν έμπνευση από διάφορες πηγές, οι οποίες έκαναν επιτυχία στο παρελθόν. Αυτό σημαίνει remakes, βιβλία, βιογραφίες (που συνήθως είναι πάλι βιβλία), video games, αληθινές ιστορίες και άλλα.
Το πρώτο πράγμα που κάνει ο εγκέφαλός μας είναι συγκρίνει τα συναισθήματα που νιώσαμε στο παρελθόν όταν διαβάσαμε ένα βιβλίο, παίξαμε ένα video game, διαβάσαμε ένα άρθρο ή βιώσαμε ένα περιστατικό. Ο πήχης της δυσκολίας εδώ έχει ανέβει πάρα πολύ, διότι μία ταινία διάρκειας 2-3 ωρών δεν μπορεί να καλύψει το βίωμα ενός βιβλίου, που διαβάσαμε μέσα σε 2-3 εβδομάδες και το μυαλό μας έχτισε εικόνες των χαρακτήρων, των σκηνών, της μουσικής. Πόσο μάλλον όταν ένα video game, μεταφέρεται στη μεγάλη αίθουσα.
Η σύγκριση που κάνει ο εγκέφαλός μας θα χαρακτηριζόταν τουλάχιστον ανούσια, μιας και μια ομάδα ανθρώπων φαντάστηκε διαφορετικά τις σκηνές και τους χαρακτήρες, ή για να είμαι πιο ακριβής, δέχτηκε την πίεση για να βγει το project όπως ακριβώς κάποιοι άλλοι ήθελαν.
Πολλοί με ρωτάνε “Μα καλά, τόσα ονόματα στους τίτλους τέλους; Ρε μας κοροϊδεύουν; Χρειάστηκαν τόσα άτομα;”
Η απάντηση είναι ΝΑΙ, χρειάστηκαν τόσα άτομα. Πολύ γενικά, μία ταινία έχει τα εξής στάδια. Την σύνταξη του σεναρίου, που και αυτό έχει τα δικά του στάδια, την προ παραγωγή, την παραγωγή, τα γυρίσματα, την μετά παραγωγή, την διανομή.
Κάθε ένα από αυτά τα στάδια απαιτεί δουλειά πολλών μηνών, διότι πάνω από όλα ο χρόνος είναι χρήμα και παραγωγοί όταν βάζουν χρήμα θέλουν να το δουν, διότι μιλάμε για ποσά των δεκάδων ή εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Για παράδειγμα, μία ταινία με budget 10.000.000$ θεωρείται low budget.
Η πίεση λοιπόν που έχουν οι συντελεστές, ειδικά ο σκηνοθέτης από τους παραγωγούς είναι πέρα από κάθε φαντασία.
Όταν λοιπόν ο σκηνοθέτης θέλει να γυρίσει μία σκηνή ας πούμε σε έναν δρόμο μιας πόλης, πρέπει να παρθούν οι απαραίτητες άδειες, με τις οποίες θα κλείσει ο δρόμος για πολλές ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Πρέπει να ενημερωθεί ο δήμος, η αστυνομία και οι πολίτες. Πρέπει να ασφαλιστούν οι πρωταγωνιστές για τυχόν ατυχήματα, πρέπει να συντονιστούν δεκάδες συνεργεία, από εξοπλισμό μέχρι και το φαγητό. Κάθε συνεργείο απαρτίζεται από πολλά άτομα και συνήθως έναν υπεύθυνο με τον βοηθό του, που όλοι αυτοί δίνουν αναφορά στους σχεδιαστές παραγωγής, και αυτοί με τη σειρά τους στον σκηνοθέτη. Το εργασιακό δέντρο είναι τεράστιο.
Όταν λοιπόν μία ταινία απαρτίζεται από προσωπικό, που θα μπορούσε να επανδρώσει τα γραφεία της google, είναι τουλάχιστον οδυνηρό να πεις σε όλους αυτούς τους ανθρώπους, μέσα σε μία παράγραφο ότι το αφεντικό τους δεν έκανε καλά τη δουλειά του. Να σας θυμίσω ότι όλοι αυτοί που δουλεύουν πίσω από τις κάμερες, τις περισσότερες φορές παίρνουν ψίχουλα, την ώρα που οι ηθοποιοί παίρνουν δεκάδες εκατομμύρια δολάρια.
Με απλά λόγια είναι τεχνικές, που κανείς από το κοινό δεν καταλαβαίνει. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο σκηνοθέτης λέει την ιστορία του, χωρίς να στο φέρει στο πιάτο. Με ένα πλάνο και μία ατάκα, ο εγκέφαλός μας καταλαβαίνει μία ολόκληρη ιστορία.
“Σκηνοθεσία είναι αυτό που δείχνεις στο κάδρο σου και αυτό που δεν δείχνεις στο κάδρο σου.” Ναι Νάσσο τώρα κάτι μας είπες. Φανταστείτε πόσες φορές έχτε δει τον ήρωα να κοιτάει κάπου εκτός κάδρου και εμείς να αντιλαμβανόμαστε τι ακριβώς κοιτάει, χωρίς καν να το έχουμε δει.
Εκεί λοιπόν έγκειται και η δύναμη ενός αφηγητή. Να εξιστορεί τα γεγονότα με τέτοιο τρόπο ώστε να δείχνει λίγα, αλλά να εννοεί πολλά.
Φτάνουμε στο τέλος για να μην σας κουράσω και πλαγιάζω ασκόπως.
Έχουμε δει μια ταινία και ξεκινάμε την κριτική της. Μας άρεσε, δεν μας άρεσε. Δημοκρατία έχουμε και η υποκειμενική μας γνώμη είναι δεκτή. Δεν μπορεί όμως να επιβληθεί στο υπόλοιπο κοινό ειδικά μέσω των debates του Διαδικτύου.
Ένας σκηνοθέτης είναι υπεύθυνος για το τελικό αποτέλεσμα ολόκληρου του Project, όχι μόνο για τα πλάνα ή τις οδηγίες των ηθοποιών. Γι’ αυτό τον λένε Director (διευθυντής). Στη σχολή μας έλεγαν, “Πάντα πρέπει να υπάρχει λόγος, για κάθε πλάνο που θα κάνετε”. Όταν ένας σκηνοθέτης δεν έχει λόγο για τα πλάνα που κάνει, δεν είναι καλός σκηνοθέτης. Και αυτό θα φανεί στην πορεία του.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Tarantino, ο Nolan και ο πρόσφατος Damien Chazelle έχουν κάνει ταινίες μετρημένες στα δάχτυλα και είναι όλες επιτυχίες. Ή αλλιώς, “αντικειμενικά καλές”, την ώρα που εκατομμύρια άλλοι σκηνοθέτες κάνουν μεγάλες παραγωγές χωρίς επιτυχία.
«Τελικά τόση ώρα διαβάζω και δεν μας απάντησες; Είναι εύκολο αυτό που κάνεις ή είναι δύσκολο; Μπορεί να το κάνει ο καθένας;» Μιας και δεν αναφέρθηκα για την σύνταξη ενός κειμένου, τη φρασεολογία, το ύφος ή το ρυθμό του, αλλά μονάχα για την αξία της κριτικής, θα αφήσω την απάντηση πάνω σας.
Δείτε λοιπόν ταινίες πολλές και διαφορετικών ειδών. Ψάξτε καλά μία ταινία πριν ξεκινήστε την προβολή της για να προετοιμαστείτε κατάλληλα. Σκεφτείτε τους λόγους που το αποτέλεσμα βγήκε έτσι. Μιλήστε με άλλους θεατές και ακούστε τη γνώμη τους. Παρακολουθήστε έστω μία φορά ένα βίντεο με γυρίσματα ταινίας. Κρίνετε αυστηρά, αλλά δίκαια με σεβασμό και επιχειρήματα.